Nieuwbouw Aerdenhout

Aerdenhout is een plaats in de gemeente Bloemendaal in de Nederlandse provincie Noord-Holland.
De naam Aerdenhout komt van 'Den Anderen Hout': Aerdenhout was een andere 'hout' (een ander bosgebied) dan de Haarlemmerhout. Aerdenhout staat bekend om zijn villa's, die gelegen zijn in de bossen rondom het dorp zelf. Het agrarisch karakter van Aerdenhout blijkt nog uit het gegeven, dat er vroeger zelfs een melkerij (melkfabriek) aanwezig was voor de plaatselijke boeren. Deze heette Melkerij Mariënbosch en lag aan de Boekenroodeweg. Na afbraak in de jaren zestig ontstond een braakliggend gebied wat lange tijd bleef. Later werd het bebouwd met een school.
De plaats heeft een spoorwegstation Heemstede-Aerdenhout dat op het grondgebied van de gemeente Heemstede ligt. Er is een aantal bushalten langs de Zandvoorterweg voor de doorgaande buslijn Zandvoort-Haarlem-Amsterdam. Deze worden bediend door busmaatschappij Connexxion, voorheen de NZH (Noord-Zuid-Hollandse Vervoersmaatschappij). Van 1899 tot 1 september 1957 reed er een NZH-tram door Aerdenhout (de lijn Amsterdam-Haarlem-Zandvoort). Het tracé tussen Haarlem en Zandvoort was in 1899 de eerste elektrische tramlijn in Nederland. Op het tracé werd een ruim fietspad aangelegd. Na het verdwijnen van de tram werd Aerdenhout aangesloten op het NZH-stadsbusnet van de gemeente Haarlem. Eerst lijn 9 die van station Heemstede-Aerdenhout via Elswout naar Bloemendaal reed. Deze lijn werd na een jaar een zomerlijn en verdween in 1961. Lijn 11 reed van station Heemstede-Aerdenhout via Haarlem zuidwest en station Haarlem naar de achterkant van Station Bloemendaal (Rijklof van Goensplein in Haarlem, De Krim). Deze lijn werd snel ingekort tot station Haarlem. Daarna werd de lijn samengevoegd met lijn 8 tot lijn 71 die van de Helmlaan (net buiten Aerdenhout in Haarlem zuidwest, Burgemeester den Texlaan-Bilderdijklaan-Oosterduinweg via station Heemstede-Aerdenhout en station Haarlem naar Santpoort reed. De lijn was verliesgevend -is eerst nog vervangen door een belbus (lijn 9)- en midden jaren 90 van de 20e eeuw opgeheven.
De belangrijkste sportvereniging is de hockeyclub A.M.H.C.(Aerdenhoutse Mixed Hockey Club) Rood-Wit. Zowel Heren 1 als Dames 1 komen uit in de Overgangsklasse.
Aerdenhout heeft geen dorpskern. Het is een villawijk die gegroeid is tussen bestaande verbindingswegen. Eerder was in Aerdenhout een bijgebouw van de gemeentepolitie Bloemendaal aanwezig, eerst aan de Schulpweg, later aan de Zandvoorterweg, bij de Viersprong, die later door een rotonde werd vervangen. Deze vestiging was van belang om tijdens de zomermaanden de verkeersdrukte op de Zandvoorterweg te regelen. Het autoverkeer van Amsterdam en Haarlem naar Zandvoort passeert deze doorgaande verbinding.
Naast het politiebureau aan de Schulpweg was een garage met een benzinestation van Heining. In de Rijnegomlaan was een groentewinkel van de firma Hoefgeest en nabij de Veldlaan een kleine kruidenierswinkel. In het witte pand met ronde toren aan de Aerdenhoutsduinweg was lange tijd het postkantoor van Aerdenhout gevestigd. Verdere middenstand en winkels bevinden zich niet op het grondgebied van Aerdenhout. Winkels zijn er pas weer aan de Zandvoortselaan in Heemstede of richting Bentveld. Op deze locaties bevinden zich ook makelaarskantoren die bemiddelen bij aan- en verkoop van de vaak kostbare huizen in Aerdenhout. Verder zijn nog enkele notarissen en tandartspraktijken in Aerdenhout gevestigd.
Er zijn meerdere basisscholen in Aerdenhout: de Antonius School, de S.A.B. (Schoolvereniging Aerdenhout-Bentveld) aan de Schulpweg, de Vondelschool en de Tyo H. van Eeghenschool. Er is een middelbare school: het Montessori (mavo) College Aerdenhout aan de Boekenroodeweg (voorheen ivo-mavo 't Heuveltje, die vanuit Bloemendaal naar Aerdenhout verplaatst werd). De aparte kleuterschool "'t Mierennest" aan de Schulpweg werd later opgenomen in het tegenovergelegen gebouw van de S.A.B.. De S.A.B. is een particuliere lagere school; de naam kwam tot stand onder de leiding van de heer Slothouber, die lange tijd directeur van deze school was.
Op de grens met Heemstede ligt Klooster Alverna op de oude hofstede Boekenrode. Het was voor een buitenplaats een uitgelezen stek, gelegen op de grens tussen duin en polder. Het voorname landhuis (rijksmonument) keek aan de voorkant uit op de duinbossen van Aerdenhout. Aan de achterkant zo’n zes meter dieper lagen de landerijen met weiland, moestuin en boomgaard, rijkelijk bevloeid met schoon water aangevoerd door duinrellen. Het water stroomde in natte winters overvloedig. Het landgoed is in 2008 aangekocht door Noord-Hollands Landschap maar wordt pas in 2023 opengesteld voor het publiek. Het landhuis en omliggende gebouwen zijn in gebruik als hoofdgebouw van de Congregatie Zusters Franciscanessen in Nederland.
Op de zolder van het vroeg-zeventiende-eeuwse jachthuis de Koekoek bevindt zich een voormalige schuilkerk (1648). Landgoed Koekoeksduin waarop onder andere de voormalige schuilkerk zich bevindt is in particulier eigendom en derhalve niet vrij toegankelijk. Op dit moment wordt het gebouw particulier bewoond.
Aan de Sparrenlaan staat een door Jos Cuypers en Pierre Cuypers jr. ontworpen Rooms-Katholieke noodkerk gewijd aan Antonius van Padua. Deze Antoniuskerk en aanliggende pastorie uit 1922 zijn ontworpen in een gematigd expressionistische stijl van de Amsterdamse school. In het ontwerp zijn stijlelementen terug te vinden die geïnspireerd zijn door de eerdere samenwerking met monnik en architect Dom Bellot. Het hoofdzakelijk houten gebouw was door zijn tijdelijke functie zeer sober van stijl. Door de jaren heen hebben verschillende kunstenaars beschilderingen aangebracht. De kerk is nooit vervangen door een permanent gebouw en geldt als een zeldzaam voorbeeld van een noodkerk in Nederland.
Van de hand van Karel Lodewijk Sijmons staat aan de Leeuwerikenlaan de in 1958 gebouwde PKN Adventskerk. Het ontwerp van dit rijksmonument was sterk geïnspireerd door het werk van Le Corbusier en werd gekenmerkt door het gebruik van ruwe materialen als beton en onbewerkt hout. De ruimtelijke indeling was erop gericht een vloeiende overgang te creëren tussen het sacrale en het niet-sacrale deel. In 2007 werd de kerk gerenoveerd door de in Aerdenhout woonachtige architect Cees Dam, waarbij de ruimtelijke indeling werd versterkt, de vloer werd vervangen en het lichtplan werd gemoderniseerd.
Een bijzonder kerkgenootschap in Aerdenhout is nog altijd de Religieuze Kring aan de Oscar Mendliklaan 3. Deze geloofsgemeenschap, die tweewekelijks samenkomt in een klein wit kerkgebouw, werd oorspronkelijk opgericht door dr. J.D. Bierens de Haan, die lange tijd in het huis Duinhage aan de Slingerweg woonde. Deze vrijstaande woning, gebouwd uit rode baksteen, bestaat nog steeds en is in feite een van de eerste stenen huizen die daar toentertijd gebouwd werden. De andere bebouwing in deze buurt dateert van latere tijd. Dit komt er met name door, dat Bentveld vroeger werd gebruikt als zomerverblijf van Amsterdamse kooplieden en voor een deel nog onbewoond was. De Religieuze Kring is een vrijzinnige stroming binnen de PKN met vooral gastpredikanten. De belangrijkste vertegenwoordigde stromingen daarbij zijn Doopsgezind en Remonstrant. De meeste leden van deze vereniging zijn afkomstig uit Aerdenhout, Bloemendaal en Haarlem. Velen spreken in het taalgebruik kortweg van 'de Kring'. De vereniging bezit volledige rechtsbevoegdheid. In 2013 is de naam van de vereniging veranderd in De nieuwe Kring.
Een bijzonder bouwwerk was lange tijd de villa Kareol aan de van Lennepweg in Aerdenhout. Dit huis was door de heer Bunge bewoond en werd in de Tweede Wereldoorlog gebruikt als herstellingsoord voor oorlogsgetroffenen. Zij geven nog steeds een blad "de Kareoler" uit. Dit bijzondere gebouw was het eerste woonhuis in Nederland waarin gewapend beton verwerkt was. Er was een hoge toren die als watertoren fungeerde: deze was van veraf boven de bossen reeds te zien. Het immense gebouw raakte echter in verval en is in 1979 gesloopt. Thans bestaat het bosrijke terrein nog en is een nieuw appartementengebouw gerealiseerd.
Een ander bijzonder gebouw is het Haringbuys, gelegen aan de Zandvoorterweg tegenover het huis Bosch en Landzigt. Het Haringbuys werd vroeger gebruikt als herberg voor de vissers uit Zandvoort die door de duinen met hun manden vis naar de markt in Haarlem liepen.
Het huis Bosch en Landzigt is oorspronkelijk een oud landgoed met aangelegde tuin en enkele eeuwenoude bomen. Zo staan er nog altijd twee wintergroene exemplaren van de taxus (taxus baccata), een bijzondere oude eveneens wintergroene hulst (ilex aquifolum), een magnolia (magnolia tulpiflorum) en een (helaas verdwenen) eeuwenoude bruine beuk (fagus silvatica var. rubra). Deze bomen worden eveneens bij diverse landgoederen in het Kennemerland aangetroffen. Achter in het bos bevond zich nog een tennisbaan en zijn diverse stinzeplanten aanwezig. De tuinaanleg is oorspronkelijk terhandgenomen naar een ontwerp van de bekende tuinarchitect Leonard Springer. Eerder werd het bewoond door de families van graaf ir. F. van Randwijck en de heer L.W. Bierens de Haan. Het voorste deel (aan de straatzijde) van het huis is het oudste gedeelte. Er is bovendien een oude onderkeldering bewaard. Het achterste gedeelte met een serre als uitbouw dateert van rond 1920. Het is thans welhaast onvoorstelbaar dat men vanuit dit huis ooit een vrij zicht over de landerijen tot aan de spoorbaan Haarlem-Leiden bezat. Hieraan werd door de nadien oprukkende bebouwing een einde gemaakt.
De naastgelegen boerderij en dienstwoning bestaan ook nog steeds. Het oude bakhuis, hooiberg en schuren werden echter wegens verregaande staat van verval gesloopt. De garage van de boerderij deed nog lange tijd dienst als stalling van een zwarte Wolsley-dienstauto voor de freule van Randwijck. In de jaren 80 was de leegstaande boerderij enige jaren gekraakt, een unicum voor het verder zo rustige Aerdenhout. De boerderij is een van de weinige objecten in Aerdenhout die bovendien nog refereert aan de agrarische periode van deze plaats. Ook de rietgedekte kap herinnert daar nog aan. Beide gebouwen hebben een eeuwenoude historie, hetgeen bijzonder is voor Aerdenhout. De meeste huizen dateren immers uit de periode 1920-1930 of later.
Tussen de Tedingh van Berkhoutlaan en Bosch en Landzigt bevindt zich nog een weiland. Dit is thans een van de weinige nog onbebouwde gebieden van Aerdenhout en grenst aan een overblijfsel van de beek die ooit door Aerdenhout liep: de Relle. Het biedt de bewoners van de twee-onder-een kap woningen aan de Tedingh van Berkhoutlaan een vrij uitzicht op het bos bij dit landhuis. Op de grond rust een servituut (erfdienstbaarheid) dat het immers niet bebouwd mag worden. Reeds decennialang wordt er daarom enkel een beperkt agrarisch gebruik toegestaan. De eigendom van deze grond berust thans bij een vereniging van kopers, bestaande uit bewoners van de aangrenzende erven.
Veel van de oorspronkelijke huizen in Aerdenhout zijn onder architectuur gebouwd. De eigenaren hadden vaak een uitgesproken mening hoe zij hun huis wilden hebben. Een veelheid aan opvallende panden is daarvan het resultaat, waarvan er geen 2 dezelfde zijn. De meeste huizen zijn omstreeks begin 1900 gebouwd en worden gekenmerkt door veel hout in de bouw. Deze villa's hebben ieder hun eigen bouwstijl, tuinaanleg en vaak ook benaming. Juist dit maakt Aerdenhout zo opvallend. Voorbeelden hiervan zijn het huis "de Toorts" op de hoek van de Nicolaas Beetslaan, de vroegere villa "Rijnegom" (die daartegenover lag en door een omstreden appartementenflat werd vervangen) en de villa Rockaertsduyn (aan de Aerdenhoutsduinweg). Recente nieuwbouw heeft helaas op sommige plaatsen het oorspronkelijke karakter van Aerdenhout geen goed gedaan.
Door Aerdenhout stroomde lange tijd het riviertje de Relle. Deze waterloop werd gegraven door verschillende tuinen en percelen in Aerdenhout om uiteindelijk in de Leidsevaart uit te komen. De waterloop diende tot afvoer van het water uit de duinen; door de filterende werking van het duinzand was het water zeer schon en helder. Het is in deze tijden van drinkwaterwinning in de Waterleidingduinen en de daarmee gepaard gaande verdroging haast niet meer denkbaar dat er hier ooit van nature water gevloeid heeft. De Relle wordt wel een duinrel genoemd. Drooggevallen delen van deze duinrel zijn thans nog te zien op het terrein van de Antoniusschool en in de tuin van het huis Boekenroodeweg 4, dat toepasselijk een oude gevelsteen met de naam "die Relle" heeft. Op het terrein van de Antoniusschool lag een heuse vijver met waterval: de vijver werd echter later overbouwd met een uitbreiding van de school.
Een bijzonder landhuis is nog de monumentale villa Blauwduin aan de Zwaluwenweg richting het Naaldenveld. Dit vrijstaande huis werd in 1928 gebouwd naar een ontwerp van de architect J. Konings. Het huis is gebouwd in een Engelse landschapsstijl en heeft een rieten kap. De bijgebouwen werden in dezelfde stijl gebouwd. Het geheel is omringd door een tuin en heeft een ruim, vrij zicht over de omringende weilanden. De naam Blauwduin komt oorspronkelijk van het zicht dat men vanuit het huis richting de duinen had: in de morgen was hier een blauw waas te zien. De woning is lange tijd particulier bewoond door enkele bewoners en hun inwonend huispersoneel. Later is de woning verbouwd en in twee aparte woningen gesplitst. Meer recent was het interieur nog te zien in afleveringen van de Nederlandse televisieserie "Oud geld" van de AVRO, die daar voor een belangrijk deel werd opgenomen. Verderop bevinden zich de hockeyvelden van de vereniging Rood Wit en het Naaldenveld. Dit stuk bos bestaat voor een groot deel uit zeer oude dennebomen, die daar nu ca. 100 jaar geleden werden aangeplant.
Bekende inwoners zijn onder meer
Danny Klein
Noord-Holland: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten
Beluister